مرحوم شیخ طه معدانی(شیخ طاهر جامعی)؛ الگوی زیست دینیِ مردم‌پایه در بستر اجتماعی غیزانیه اهواز / به قلم: حجّه‌الاسلام شیخ حمزه مجدم

مقدمه
در بررسی جامعه‌شناختی دیانت در جوامع محلی، نقش عالمان دینیِ برخاسته از متن جامعه، نقشی محوری در تولید نظم اخلاقی، کاهش تعارضات اجتماعی و بازتولید اعتماد عمومی دارد. این دسته از عالمان، نه صرفاً مفسران متون دینی، بلکه کنشگران اخلاقیِ میدانی‌اند؛ افرادی که اقتدارشان نه بر ساختارهای رسمی، بلکه بر سرمایهٔ اخلاقی و مشروعیت مردمی استوار است.

مرحوم شیخ طه معدانی (معروف به شیخ طاهر جامعی) از مصادیق روشن این الگوست؛ عالمی دینی، شریف، خوش‌نام، خطیب و باوجدان که دیانت را در قالب زیست روزمره، اصلاح اجتماعی و آرام‌سازی تنش‌ها معنا می‌کرد.

خاستگاه علمی و خانوادگی
مرحوم شیخ طه معدانی از خاندانی علمی برخاست که در آن، دانش دینی، تقوای اجتماعی و تعهد اخلاقی به‌صورت نسلی منتقل می‌شد.
ایشان فرزند مرحوم شیخ محمد صالح معدانی و نوهٔ آیت‌الله شیخ سلمان معدانی بودند؛ عالمی که از شاگردان آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی به‌شمار می‌آمد. این پیوند علمی، اتصال این خاندان را به سنت ریشه‌دار حوزهٔ نجف و فقه اجتماعی شیعه نشان می‌دهد.

چنین خاستگاهی، در شکل‌گیری شخصیتی مؤثر بود که دیانت را نه در انزوا، بلکه در تعامل فعال با جامعه می‌فهمید.

بستر جغرافیایی و زیست اجتماعی
زیست اجتماعی مرحوم شیخ طه معدانی عمدتاً در بخش غیزانیه اهواز شکل گرفت؛ منطقه‌ای که در گذشته با عنوان «شاخه» شناخته می‌شد. محل استقرار و فعالیت ایشان در روستای عرب‌راشد و روستای اُم‌الذیّای بود.

در این بستر، عالم دینی محلی نقشی فراتر از امام جماعت یا واعظ دارد و به‌عنوان مرجع حل اختلاف، داور عرفی و پناه اخلاقی مردم شناخته می‌شود. مرحوم شیخ طه معدانی، بدون تصدی مقام رسمی، دقیقاً چنین نقشی را بر عهده داشت.

 کنش دینی و میانجی‌گری اجتماعی
مهم‌ترین ویژگی کنش دینی مرحوم شیخ طه معدانی، مردم‌پایه بودن آن بود. خانهٔ او، به‌صورت طبیعی به ملجأ و مأوای مردم برای حل اختلافات خانوادگی، دعاوی محلی و مسائل اخلاقی تبدیل شده بود.

الگوی رفتاری او بر چند اصل استوار بود:
– تقدم اصلاح ذات‌البین بر تشدید تعارض
– پرهیز از داوری شتاب‌زده و جانبدارانه
– تکیه بر انصاف، راز‌داری و اعتماد متقابل
– فاصله گرفتن از ظواهر قدرت و نزدیکی به رنج واقعی مردم

این شیوه، نوعی میانجی‌گری اجتماعیِ اخلاق‌محور را رقم زد که اثر آن پایدار و عمیق بود.

سرمایهٔ اخلاقی و اعتماد عمومی
آنچه مرحوم شیخ طه معدانی را به شخصیتی مرجع تبدیل کرد، نه جایگاه اداری، بلکه سرمایهٔ اخلاقی انباشته‌شده در حافظهٔ جمعی جامعه محلی بود.
صداقت، فروتنی، پاک‌دستی و عدالت‌محوری، سبب شد نام او با مفاهیمی چون امنیت اخلاقی، عدالت غیررسمی و آرامش اجتماعی گره بخورد.

این اعتماد، نتیجهٔ تجربهٔ زیستهٔ مردم بود، نه تبلیغ یا انتساب نهادی.

تداوم میراث اخلاقی
میراث مرحوم شیخ طه معدانی در نسل‌های بعدی خاندان ایشان نیز تداوم یافته است.
فرزند ایشان، دکتر محمد امین جامعی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه و متولی مضیف‌الزهرا، این سرمایهٔ اخلاقی را در عرصهٔ علمی و اجتماعی بازتولید کرده است.
همچنین خانم دکتر تقوا جامعی—فرزند دکتر محمد امین جامعی و نوهٔ مرحوم شیخ طه معدانی—به‌عنوان طبیب، نمودی معاصر از خدمت اجتماعی مبتنی بر تعهد انسانی و اخلاق حرفه‌ای است.

 جمع‌بندی تحلیلی
مطالعهٔ موردی زندگی مرحوم شیخ طه معدانی (جامعی)، نشان می‌دهد که کارآمدترین شکل دیانت اجتماعی، دیانتی است که بر زیست اخلاقی، اعتماد مردمی و کنش غیرنهادی استوار باشد.
او نمونه‌ای روشن از عالمی دینی است که بدون ابزار رسمی، در تنظیم روابط اجتماعی، کاهش تعارضات و تقویت همبستگی محلی نقشی ماندگار ایفا کرد.

میراث او بیش از آن‌که در اسناد مکتوب ثبت شود، در حافظهٔ اخلاقی مردم غیزانیه زنده است؛ میراثی شایستهٔ توجه در مطالعات جامعه‌شناسی دین، اخلاق اجتماعی و فقه زیسته.